Aart Blok en Piet Polderman, voorzitters van respectievelijk GroenLinks en PvdA, heetten alle aanwezigen welkom tijdens het tweede politieke café. Gespreksleider Marjan Glas opende de avond en introduceerde het programma. Ze benadrukte dat het doel is om gezamenlijk stappen te zetten en de contouren van toekomstig voedsel- en landbouwbeleid op Schouwen-Duiveland te verkennen. Ze kondigde aan de sprekers aan het einde van hun bijdrage te vragen wat zij van de lokale politiek verwachten, waarna er ruimte was voor discussie.

Biologische landbouw – Jan de Koeijer en Niels Heining
Jan en Niels vertelden over hun overstap naar biologische landbouw op hun bedrijf in Brouwershaven. Ze zetten het akkerbouwbedrijf van de vader van Jan voort, met de ambitie dit volledig biologisch te doen.
Jan, afgestudeerd in dierwetenschappen, ontwikkelde tijdens zijn jeugd al interesse in biologische landbouw. Na zijn studie werkte hij bij Bionext, waar hij in contact kwam met ondernemers uit de sector. Daar kreeg hij het vertrouwen dat biologische landbouw ook economisch haalbaar is.
Tijdens zijn werk ontmoette hij Niels, met wie hij inmiddels vier jaar samenwerkt. In die periode startten ze het traject om het bedrijf over te nemen en schakelden ze een deel van hun percelen om naar biologisch. Inmiddels is 35 van de 100 hectare gecertificeerd biologisch.
Niels gaf aan aanvankelijk te twijfelen of hij geschikt was als boer. Jan moedigde hem aan met de woorden: “Als je het wilt leren, kun je het leren.” Voor Niels is biologische landbouw ook een manier om vooruit te lopen op gezondheidsrisico’s van bestrijdingsmiddelen die nu nog worden toegestaan, maar later mogelijk schadelijk blijken te zijn.
Beiden zien veel meerwaarde in het wettelijk geborgde systeem van biologische landbouw. Ze ervaren enthousiasme en betrokkenheid van vrijwilligers en klanten. Hun kernboodschap: biologische akkerbouw op Schouwen-Duiveland is mogelijk, en het werk geeft voldoening – al is het intensief.
Wat ze van de politiek verwachten:
Ze willen dat de gemeente helpt om regionale afzet te bevorderen. Hoewel het merendeel van hun producten nu door Europa verspreid wordt, is er behoefte aan versterking van de lokale markt. Ze noemen het ‘Living Lab zoetwater’ als een geslaagd voorbeeld van samenwerking.
 

Vragen en reacties uit de zaal:
Een deelnemer vroeg of biologische landbouw de regio en Europa van voldoende voedsel kan voorzien. Hoewel hij als gangbaar boer ook al biologische bestrijdingsmiddelen gebruikt, twijfelt hij aan de gezondheidsvoordelen daarvan.
Niels benadrukte dat biologische middelen eveneens aan strenge regelgeving onderhevig zijn, maar dat de omschakeling méér vraagt dan alleen andere middelen; het hele bedrijf moet anders worden ingericht.
Er werd gevraagd naar de personeelsbehoefte. Niels antwoordde dat het bedrijf nu acht medewerkers telt, waaronder seizoensarbeiders die op de boerderij verblijven. Voor de toekomst is er behoefte aan structurele huisvesting, waarvoor de gemeente een rol kan spelen.
Op de vraag of het financieel uit kan, gaven Jan en Niels aan dat het hen lukt rond te komen. Biologische landbouw vergt idealisme en extra inzet, maar is haalbaar. Ze telen onder meer wortelen, rode bieten, uien en pompoenen.

Kloetse Velden – Menno Bijmolt
Menno Bijmolt vertelde over voedselcoöperatie Kloetse Velden, een initiatief dat 110 gezinnen wekelijks voorziet van voedseltassen met biologische groenten, fruit, eieren en vlees.
De coöperatie werkt met 4,5 hectare grond, drie kassen en een zoetwaterbassin. Één ZZP’er coördineert het werk van 7 à 8 vrijwilligers per dag. Er worden jaarlijks zo’n 60 tot 70 verschillende gewassen verbouwd. De saamhorigheid onder deelnemers is groot.
Menno sloot aan bij de eerdere sprekers: “Het is niet de vraag óf we deze kant op moeten, maar hoe snel.” Hij waarschuwde voor het verlies aan biodiversiteit, zoals het verdwijnen van insecten en kreeften.
Hij was onder de indruk van het project Buijtenland van Rhoon, dat recent werd besproken in het programma Vroege Vogels. Daarin werken verschillende belanghebbenden samen, met als resultaat dat bijvoorbeeld de aardappelopbrengst inmiddels gelijk is aan die van reguliere landbouw.
Aan de politiek gaf hij mee: Stimuleer regionale afzet en wees trots op lokale gewassen. Wacht niet af, maar neem initiatief – nu hangt te veel af van burgerinitiatieven.
Vragen en reacties uit de zaal
De discussie ging onder meer over de vermarkting van producten. Een deelnemer stelde dat veel biologische producten worden afgekeurd en eindigen als veevoer. Menno benadrukte dat uitvoering verbeterd moet worden, maar dat vooruitgang stap voor stap gaat.
Er werd gewezen op succesvolle voorbeelden zoals de Zeeuwse Vlegel. De vraag rees of een lokale boerenmarkt of regionaal keurmerk kansen biedt. Anderen noemden het belang van bereikbaarheid van lokale verkooppunten en samenwerking met restaurants.
Een deelnemer meldde dat de geplande boerenmarkt dreigt te worden afgeblazen wegens gebrek aan animo, ondanks deelname van de Kloetse Velden. Anderen stelden voor een lijst van lokale producenten aan te schrijven.
Ankie Smit pleitte voor een coöperatief model waarin ook grotere boeren kunnen deelnemen, met zowel lokale als internationale afzet. Ze gaf aan dat sommige bedrijven, zoals bloemkooltelers, te maken hebben met zulke grote volumes dat lokale afzet alleen niet haalbaar is.
Tegelijkertijd kwam ook kritiek: er ontstond discussie over de schaal waarop voedselvoorziening moet plaatsvinden, en hoe idealen zich verhouden tot economische realiteit.
Een deelnemer wees op het gebrek aan jonge boeren. Oorzaken zijn o.a. ruimtetekort en maatschappelijke druk rond thema’s als bestrijdingsmiddelen en natuurbescherming.
Gangbare landbouw – Kees van Westen
Kees van Westen, voorzitter van Agrarisch Schouwen-Duiveland, vertegenwoordigt 80% van de boeren op het eiland. Hij pleitte voor nuance en wederzijds respect.
Hij benoemde de uitdagingen rond zoetwater en onlogische regelgeving, zoals het verbod om zout water terug te pompen uit de Grevelingen.
Zijn boodschap aan de politiek: zet het Living Lab voort. Het biedt jongeren perspectief.
 

Reacties vanuit de zaal:
Op vragen uit de zaal ging hij in op klimaatadaptatie. Droogte en extreme neerslag hebben hun weerslag op gewassen zoals aardappelen. Zoetwatervoorziening is cruciaal – niet alleen voor landbouw, maar ook voor natuur en brandveiligheid.
Deelnemers pleitten ervoor Living Lab uit te breiden met sociale participatie. Ook werd geopperd om via het Lab lokale vermarkting te stimuleren.
Kees van Westen nodigde de aanwezigen uit voor de jaarlijkse open dag van Agrarisch Schouwen-Duiveland, die dit jaar plaatsvindt op zaterdag 16 augustus bij Peter Hanse aan de Blokkersweg 4 te Kerkwerve.

Visie gemeente – Kees Poortvliet, wethouder landbouw
Kees Poortvliet prees de inspirerende verhalen van de sprekers. Als wethouder benadrukte hij dat de gemeente er wil zijn voor álle landbouwers.
Hij benoemde de grote opgaven:

  • omgaan met klimaatverandering
  • behoud van zoet water
  • versterken van biodiversiteit
  • gezonde bodem
  • gezond voedsel leefbaarheid en een rendabele bedrijfsvoering

De gemeente wil via samenwerking en dialoog bouwen aan oplossingen. Er is niet één juiste weg; kennis delen is essentieel.
Het Living Lab, gestart in 2020 en inmiddels (behoudens één project) afgerond, krijgt in de periode 2025–2029 naar verwachting een vervolg. De gemeente werkt aan een nieuw programma.


Fractiebijdragen en discussie
Henny Keereweer onderschreef het belang van Living Labs. Hij opperde het oprichten van een gemeentelijk vangnetfonds voor risicovolle innovaties en wees op landschapsontwikkeling in relatie tot toerisme. Daarbij stelde hij voor om de toeristenbelasting te verhogen als mogelijke financieringsbron. Wel benadrukte hij het belang om juridische aspecten daarvan goed in beeld te brengen.
Er ontstond discussie over marktwerking versus publieke ondersteuning. De ene deelnemer vond dat initiatieven rendabel moeten zijn zonder subsidie; anderen wezen op de noodzaak van startfinanciering.
Er werd gereflecteerd op het tempo van de biologische transitie. Jan gaf aan dat deze achterblijft bij de doelstellingen. Ruud sprak zijn trots uit voor de boeren. Hij wees op de noodzaak van een ecologische transitie, liefst zo snel mogelijk.
Ruud van der Laar suggereerde een pilot voor een boerenmarkt op Schouwen-Duiveland, bijvoorbeeld in het toeristenseizoen, gecombineerd met andere culturele of economische activiteiten.
Een deelnemer gaf aan dat de RVO-regelingen (brons-zilver-goud) verwarrend zijn en frustraties oproepen. Suggestie: via ZLTO en gemeente de uitvoerbaarheid verbeteren.
Marjan concludeerde dat er brede consensus is: de transitie is onontkoombaar. De vraag is hóé deze in te vullen.

Slotbijdragen

  • Aart benadrukte het belang van diversiteit boven grootschaligheid.
  • Kees van Westen stelde dat maatregelen in de praktijk juist grootschalige bedrijven bevoordelen.
  • Piet merkte op dat dit mede komt doordat belangenorganisaties vaker opkomen voor grotere bedrijven dan voor kleinschalige initiatieven.
  • Kees van Westen riep op om lokale en familiebedrijven actief te steunen. Dat vraagt ook bewustwording van de consument.
  • Aad zag kansen in een Schouwen-Duiveland-label en koppeling van supermarkten aan lokale boeren.
  • Een deelnemer gaf aan dat de animo voor de boerenmarkt tegenvalt, ondanks pogingen tot organisatie. Kees van Westen wees erop dat er een lijst is van lokale producenten die kan worden benaderd.
  • Ankie voegde toe dat een coöperatievorm mogelijkheden biedt voor samenwerking tussen producenten met verschillende afzetmarkten.
  • Een deelnemer uitte zorgen over het lage aantal studenten op agrarische opleidingen. De jongere generatie ziet het boerenbestaan steeds minder zitten vanwege ruimtegebrek en maatschappelijke druk.

Aanvullende initiatieven
Tijdens de bijeenkomst werd het initiatief genomen om ook dit jaar weer een boerenmarkt te organiseren. Net als vorig jaar zal deze plaatsvinden tijdens de Havendagen. De wens werd uitgesproken om deze markt in de toekomst tot een vast onderdeel van de toeristische markt tijdens het zomerseizoen te laten zijn.
Daarnaast werd geopperd dat de gemeente zou kunnen facilitairen in het opzetten van een coöperatie die het gedachtegoed van lokaal produceren en consumeren vormgeeft. Eilandmarketing zou hierin mogelijk een rol kunnen spelen.


Afronding en slotwoord
Marjan sloot de bijeenkomst af en bedankte alle deelnemers voor hun bijdragen.
Bij monde van Aart spraken de beide voorzitters ook hun dank uit: democratie is het zoeken naar verbinding. Het was goed om vanavond met elkaar van gedachten te wisselen. Het officiële gedeelte werd hiermee afgesloten en de deelnemers werden uitgenodigd voor de nazit.

Aanvullende informatie
https://www.biostee.nl/eigenwijze-boeren 
https://www.landzichtbiologisch.nl/over-landzicht-biologisch 
https://www.aardpeer.nl/nieuws/nieuwe-campagne-loverendale 
https://www.bdgrondbeheer.nl/nieuws/betaalbare-grond-geeft-toekomst-aan-familiebedrijf https://www.bnnvara.nl/vroegevogels/artikelen/dezelfde-opbrengst-zonder-pesticiden